Санхүүгийн тайланг нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартад нийцүүлэн аккруэл сууриар гаргадаг учраас агууллагын тайлан гэж нэрлэдэг. Энэ тайлангийн мэдээлэл нь ач холбогдолтой, ойлгомжтой, бүрэн, үнэн зөв, итгэл үнэмшилтэй байх ёстой.
Татварын тайлангийн зорилго нь өмчийн эзэд, менежер, татварын байгууллагыг тухайн компаниас төлөх татварын хуулийг зөрчсөн тухай мэдээлээр хангана. Татварын тайлангийн мэдээлэл эдийн засгийн агуулагаас илүү татварын тайланг орлогын албан татварын хуулийн дагуу бэлтгэж татварын албатай тооцоо хийдэг. Иймээс санхүүгийн болон татварын тайлангаар тодорхойлсон ашгийн хэмжээ зөрүүтэй байдаг. Энэ талаар татварын алба, татвар төлөгчийн хооронд ойлголтын зөрүүтэй байдал байсаар байна. Манай сэтгүүлээс орлогын албан татварын үзүүлэлтийн агуулага, хэлбэр татварын зөрүүгийн тооцоог яаж хийх талаар зарим мэдээллийг толилуулж байна. Дэлхийн олон оронд эдгээр үйл ажиллагааг бүртгэж, тайлагнахад Орлогын албан татвар гэсэн нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт /НББОУС/ 12-г мөрдөлөгө болгодог.
Татварын суурь. Хөрөнгө буюу өр төлбөрийн татварын суурь гэж татварын зорилгоор тухайн хөрөнгө буюу өр төлбөрт хамаарах дүн юм. Хөрөнгийн татварын суурь гэж хөрөнгийн дансны үнийг нөхөх үед аж ахуйн нэгжид орох ямар нэг татвар ноогдох эдийн засгийн өгөөжөөс татварын зорилгоор хасагдах дүн юм. Хэрэв эдийн засгийн өгөөжид татвар ноогдохгүй бол хөрөнгийн татварын суурь нь дансны үнэтэй тэнцүү байна. Жишээ нь:
Машины өртөг 100. Татварын зорилгоор хуримтлагдсан элэгдэл нь 30. машины татварын суурь нь 70 болно. Өр төлбөрийн татварын суурь гэж дансны үнээс ирээдүйн тайлант үед уг өр төлбөртэй холбогдох татварын зорилгоор хасагдлах дүнг хассан дүн юм. Урьдчилж хүлээн авсан орлогын хувьд үүссэн өр төлбөрийн татварын суурь нь түүний дансны үнээс ирээдүйн тайлант үед татвар ноогдохгүй орлогын аливаа дүнг хассан дүн байна. Жишээ нь: Богино хугацаат өр төлбөрт багтаж буй хуримтлагдсан зардлын өглөгийн дансны үнэ 100. Холбогдох зардлыг татварын зорилгоор аль хэдийн хассан. Хуримтлагдсан зардлын өглөгийн татварын суурь 100 байна.
Нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг болон татвар ногдуулах орлогын хоорондох зөрүү. Орлого, зардлыг хүлээн зөвшөөрөх суурь, баримтлах зарчмын ялгааны улмаас санхүүгийн тайланд хүлээн зөвшөөрсөн татвар төлөхийн өмнөх ашгийн дүн нь татварын тайлан дахь татвар ноогдуулах орлогын дүнтэй зөрүүтэй байдаг. Энэ зөрүүг байнгын болон түр зөрүү гэж ангилна.
Байнгын зөрүү. Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартуудын дагуу санхүүгийн тайланд орлого, зардал гэж хүлээн зөвшөөрөх боловч “Аж ахуйн нэгж, байгууллагын орлогын албан татварын хууль”-ийн дагуу татварын тайланд татвар ноогдох орлого эсвэл татвар ноондох орлогоос хасагдах зардал болохгүй зүйлээс үүсэх зөрүүг байнгын зөрүү гэнэ. Тухайлбал, засгийн газрын зээлийн хүүгийн орлого, татвар ноогдуулах орлогын 10%-аас хэтэрсэн зар суртачилгаа, ажиллагсадын сургалт, давтан сургалтын зардал. Байнгын зөрүү нь зөвхөн тайлант үеийн татвар ноогдуулах орлогын дүнг тооцох үед гарах учраас ирээдүйн татвар ноогдох буюу татвараас хасагдах дүнд өөрчлөлт оруулахгүй. Жишээлбэл, татвар ноогдох орлого 350000төгрөг, зар сурталчилгааны зардал 100000 төгрөг байсан. Нягтлан бодох бүртгэлийн зорилгоор ашгийг тооцоход 100000 төгрөгийг хасаж тооцно. Татварын зорилгоор ашгийг тооцоход /350000*0,1/=35000 төгрөгийг хасаж тооцно. Иймээс хойшлогдсон татварын нөлөө үүсэхгүй.
Түр зөрүү. Түр зөрүү гэдэг нь одоогийн ба өмнөх тайлант үеүдийн татвар ноогдох ашгийг тодорхойлохын тулд татварын эрх бүхий байгуулагаас зөвшөөрсөн тухайн хөрөнгөтэй холбоотой бүх хасагдах дүнг хөрөнгийн анхны өртгөөс хассан татварын суурь ба хөрөнгийн анхны өртгөөс хассан татварын суурь ба хөрөнгийн дансны үнэ хоёрын хоорондох зөрүү юм. Жишээлбэл, Хөрөнгийн анхны өртөг 200000төгрөг татварын зорилгоор 10 жил, бүртгэлийн зорилгоор 20 жил ашиглахад эхний жилийн дараа хөрөнгийн татварын суурь болон дансны үнийн хооронд 10000төгрөгийн зөрүү гарна. Түр зөрүүг дотор нь татвар ноогдох түр зөрүү, хасагдах түр зөрүү гэж ангилна.
1. Татвар ноогдох түр зөрүү. Энэ стандартын 16 дугаар зүйлд хөрөнгийн дансны үнэ түүний татварын сууриас илүү байвал татвар ноогдох эдийн засгийн өгөөжийн дүн нь татварын зорилгоор хасагдах дүнгээс их байна гэжээ. Энэ зөрүү нь татвар ноогдох түр зөрүү бөгөөд ирээдүй үед орлогын албан татвар төлөх үүрэг хариуцлага нь хойшлогдсон татварын өр төлбөр болно. Жишээлбэл: Дээрх 200000 төгрөгийн өртөгтэй хөрөнгийн эхний жилийн дансны үнэ 190000 төгрөг. Татварын зорилгоор хуримтлагдсан элэгдэл 20000төгрөг, татварын хувь хэмжээ 15%, бүртгэлийн зорилгоор тооцсон ашиг 100000төгрөг байсан гэж эхний жилд тооцсон бол:
Хөрөнгийн татварын суурь = 200000-20000=180000төгрөг
Татвар ноогдох түр зөрүү = 19000-180000=10000 төгрөг
Хойшлогдсон татварын өглөг = 10000х15%=1500төгрөг
Бүртгэлийн зорилгоор тооцсон татвар 100000*0,15=15000төгрөг
Татварын зорилгоор тооцсон татвар (100000-10000)*0.15=13500 төгрөг
Энэ стандартын 6 дугаар зүйлд татварын зардал нь тайлант үеийн тайлант үеийн болон хойшлогдсон татварын зардлаас бүрдэнэ гэж тодорхойлсон байдаг. Татварын зардлыг дансанд бичиж харуулахад:
ДТ татварын зардал 15000төгрөг
КТ татварын өглөг 13500төгрөг
КТ хойшлогдсон татварын өглөг 1500төгрөг
Энэ түр зөрүүг нь нэг тайлант үеийн нягтлан бодох бүртгэлийн ашигт багтах боловч өөр тайлант үеийн татвар ноогдох ашигт багтах орлого буюу зардалтай холбоотойгоор үүсдэг. Үүнийг цаг хугацааны зөрүү гэж тодорхойлдог. Цаг хугацааны түр зөрүүнд:
- Татвар ноогдуулах орлогыг тодорхойлоход хэрэглэсэн элэгдэл нь нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг тодорхойлоход ашигладаг элэгдлээс өөр байх
- Судалгаа хөгжүүлэлтийн өртгийг нягтлан бодох бүртгэлийн ашгийг тодорхойлохдоо ирээдүйн тайлант үеүдэд капиталжуулж хорогдуулж болох боловч татвар ноогдох ашгийг тодорхойлохдоо тэдгээрийг гарсан тайлант үед нь хасна.
2. Хасагдах түр зөрүү. Аж ахуйн нэгжээс нөөц гарч байгаа үед, өр төлбөрийг хүлээн зөвшөөрсөн тайлант үеэс хойшхи тайлангийн хугацааны татвар ноогдох ашгийг тодорхойлон нөөцийн дүн эсвэл зарим хэсгийг хасагдуулж болно. Энэ тохиололд түр зөрүү нь өр төлбөрийн дансны үнэ ба түүний татварын суурийн хоорондох зөрүүгээр илэрхийлэгдэнэ. Иймээс татвар ноогдох ашгийг тодорхойлоход өр төлбөрийн тодорхой хэсгийг хасагдуулахыг зүөвшөөрөх ирээдүйн тайлант үед нөхөгдөх орлогын албан татварын хөрөнгө үүснэ. Жишээлбэл: аж ахуйн нэгж нь бүтээгдэхүүний баталгаат засварын нөөцөд зориулж 100-ын дүнтэй өр төлбөрийг хүлээн зөвшөөрсөн. Татварын зорилгоор аж ахуйн нэгж нэхэмжлэхээр төлбөрийг төлтөл бүтээгдэхүүний баталгаат засварын зардлыг татвар ноогдуулах орлогоос хасахгүй. Татварын хувь хэмжээ 25%
Өр төлбөрийн татварын суурь = 0, хасагдах түр зөрүү = 100-0=100
Хойшлогдсон татварын хөрөнгө =100х25%=25
Татвар ноогдох түр зөрүүгийн тооцоог хасагдах түр зөрүүгийн тооцоотой уялдаатай тайлбар хийх зорилгоор өмнө авсан жишээг өөрчилж тооцоо хийж үзье. Хөрөнгийн анхны өртөг 200000 төгрөг татварын зорилгоор 10 жил бүртгэлийн зорилгоор 5 жил ашиглахад эхний жилийн дараа хөрөнгийн татварын суурь болон дансны үнийн хооронд 20000 төгрөгийн зөрүү гарна. Энэ стандартын 25 дугаар зүйлд хөрөнгийн дансны үнэ нь түүний татварын сууриас бага байвал, зөрүү нь ирээдүйн тайлант үед нөхөгдөх орлогын албан татвартай холбогдох хойшлогдсон татварын хөрөнгийг үүсгэнэ гэж заажээ. Энэ зөрүү нь татвараас хасагдах түр зөрүү бөгөөд ирээдүйд тайлант үед нөхөгдөх орлогын албан татварын нөлөөгөөр хойшлогдсон татварын хөрөнгө болно. Жишээлбэл, дээрх 200000төгрөгийн өртөгтэй хөрөнгийн эхний жилийн дансны үнэ 160000 төгрөг. Татварын зорилгоор хуримтлагдсан элэгдэл 20000төгрөг, татварын хувь хэмжээ 15%. Бүртгэлийн зорилгоор тооцсон ашиг 100000төгрөг байсан гэж эхний жилд тооцсон бол:
Хөрөнгийн татварын суурь = 200000-20000=180000төгрөг
Татвараас хасагдах түр зөрүү = 16000-180000=/-20000/ төгрөг
Хойшлогдсон татварын хөрөнгө = /-20000/х15%=/-3000/төгрөг
Бүртгэлийн зорилгоор тооцсон татвар 100000*0,15=15000төгрөг
Татварын зорилгоор тооцсон татвар (100000+20000)*0.15=18000 төгрөг
Энэ стандартын 27 дугаар зүйлд аж ахуйн нэгж хасагдах түр зөрүүг ашиглаж болох хэмжээний татвар ноогдох ашиг олох магадлалтай байгаа үед хойшлогдсон татварын хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрнө. Хойшлогдсон татварын хөрөнгийн дүнг дансанд бичихдээ:
ДТ татварын зардал 15000төгрөг
КТ татварын өглөг 18000төгрөг
КТ хойшлогдсон татварын хөрөнгө 3000төгрөг
Хойшлогдсон татварын хөрөнгө үүсгэдэг хасагдах түр зөрүүгийн жишээ: тодорхой хөрөнгийг бодит үнэ цэнээр нь бүртгэх буюу татварын зорилгоор ямар нэг адилтгах тохируулах бичилт хийхгүйгээр дахин үнэлж болно.
Үндсэн хөрөнгийн элэгдэлийн түр зөрүү. Энэ тухай татвар ноогдох болон татвараас хасагдах түр зөрүүгийн талаар тодорхой жишээг дээр авч үзсэн. Татварын зөрүүгийн зорилгоор хурдавчилсан элэгдлийн арга хэрэглэж байгаа үед татвар ноогдох түр зөрүү үүсэж, үүний нөлөөгөөр хойшлогдсон татварын өр төлбөр бий болно.
Гадаад валютын ханшийн түр зөрүү. Аж ахуйн нэгжийн үндсэн үйл ажиллагааны салшгүй хэсэг болох гадаад үйл ажиллагааны мөнгөөр илэрхийлээгүй хөрөнгө болон өр төлбөрийг өөрийн орны валютаар бүртгэнэ. Гадаад үйл ажиллагааны татвар ноогдох ашиг буюу татварын алдагдал нь гадаад валютаар тодорхойлогддог тохиолдол валютын ханшийн өөрчлөлтөөс түр зөрүү үүснэ. Ийм түр зөрүү нь тайлагнагчш аж ахуйн нэгжийн гадаад үйл ажиллгаанд оруулсан хөрөнгө оруулалтаас илүү гадаад үйл ажиллагааны өөрийн хөрөнгө ба өр төлбөртэй холбоотой байдаг учир хойшлогдсон татварын өр төлбөрийн үр нөлөө буюу хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрнө.
Хэмжилт. Балансын өдөр хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа татварын хувь хэмжээг ашиглан тайлант үе ба өмнөх тайлант үеийн татварын өр төлбөрийг хэмжих ёстой. Татвар ноогдох орлогын янз бүрийн түвшинд татварын өөр өөр хувь хэмжээ хэрэглэх тохиолдолд түр зөрүүг буцаахаар хүлээгдэж буй тайлант үеийн татвар ноогдох ашигт хэрэглэх дундаж хувь хэмжээг ашиглан хойшлогдсон татварын хөрөнгө ба өр төлбөрийг хэмжинэ.
Толилуулга. Энэ стандартын 69 дүгээр зүйлд татварын хөрөнгө ба татварын өр төлбөрөөс тусад нь толилуулна. Хойшлогдсон татварын хөрөнгө болон өр төлбөрөөс ялгаж бүртгэнэ. Энэ стандартын 70 дугаар зүйлд аж ахуйн нэгж нь санхүүгийн тайланд эргэлтийн ба эргэлтийн бус хөрөнгө болон богино хугацаат өр төлбөр, урт хугацаат өр төлбөр гэж ангилдаг бол хойшлогдсон татварын хөрөнгийг эргэлтийн хөрөнгө гэж ангилах шаардлагагүй.
Энэ стандартын 79-80 дугаар зүйлд татварын зардалын гол бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг тус тусад нь тодруулах ёстой ба үүнд дараах зүйлс хамрагдана.
1. Тайлант үеийн татварын зардал
2. Өмнөх үеийн татварын тайлант үеийн татварт хүлээн зөвшөрсөн аливаа тохируулсан бичилт
3. Түр зөрүү үүссэн болон буцааж бичсэн хойшлогдсон татварын зарлын дүн
4. Татварын хувь хэмжээнд орсон өөрчлөлт буюу шинэ татвар ноогдуулалттай холбогдох хойшлогдсон татварын зардлын дүн
5. Хойшлогдсон татварын хөрөнгөийг бууруулах дансны бичилт, өмнө тайлант үеийн бууруулах бичилтийн буцаалтаас үүссэн хойшлогдсон татварын зардал
6. Зөвшөөрөгдсөн сонголтот аргаар тайлант үеийн цэвэр ашиг буюу алдагдлын тодорхойлоход хамрах нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт болон суурь алдаатай холбогдох татварын зардлын дүн.
Татварын тайлангийн зорилго нь өмчийн эзэд, менежер, татварын байгууллагыг тухайн компаниас төлөх татварын хуулийг зөрчсөн тухай мэдээлээр хангана. Татварын тайлангийн мэдээлэл эдийн засгийн агуулагаас илүү татварын тайланг орлогын албан татварын хуулийн дагуу бэлтгэж татварын албатай тооцоо хийдэг. Иймээс санхүүгийн болон татварын тайлангаар тодорхойлсон ашгийн хэмжээ зөрүүтэй байдаг. Энэ талаар татварын алба, татвар төлөгчийн хооронд ойлголтын зөрүүтэй байдал байсаар байна. Манай сэтгүүлээс орлогын албан татварын үзүүлэлтийн агуулага, хэлбэр татварын зөрүүгийн тооцоог яаж хийх талаар зарим мэдээллийг толилуулж байна. Дэлхийн олон оронд эдгээр үйл ажиллагааг бүртгэж, тайлагнахад Орлогын албан татвар гэсэн нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарт /НББОУС/ 12-г мөрдөлөгө болгодог.
Татварын суурь. Хөрөнгө буюу өр төлбөрийн татварын суурь гэж татварын зорилгоор тухайн хөрөнгө буюу өр төлбөрт хамаарах дүн юм. Хөрөнгийн татварын суурь гэж хөрөнгийн дансны үнийг нөхөх үед аж ахуйн нэгжид орох ямар нэг татвар ноогдох эдийн засгийн өгөөжөөс татварын зорилгоор хасагдах дүн юм. Хэрэв эдийн засгийн өгөөжид татвар ноогдохгүй бол хөрөнгийн татварын суурь нь дансны үнэтэй тэнцүү байна. Жишээ нь:
Машины өртөг 100. Татварын зорилгоор хуримтлагдсан элэгдэл нь 30. машины татварын суурь нь 70 болно. Өр төлбөрийн татварын суурь гэж дансны үнээс ирээдүйн тайлант үед уг өр төлбөртэй холбогдох татварын зорилгоор хасагдлах дүнг хассан дүн юм. Урьдчилж хүлээн авсан орлогын хувьд үүссэн өр төлбөрийн татварын суурь нь түүний дансны үнээс ирээдүйн тайлант үед татвар ноогдохгүй орлогын аливаа дүнг хассан дүн байна. Жишээ нь: Богино хугацаат өр төлбөрт багтаж буй хуримтлагдсан зардлын өглөгийн дансны үнэ 100. Холбогдох зардлыг татварын зорилгоор аль хэдийн хассан. Хуримтлагдсан зардлын өглөгийн татварын суурь 100 байна.
Нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг болон татвар ногдуулах орлогын хоорондох зөрүү. Орлого, зардлыг хүлээн зөвшөөрөх суурь, баримтлах зарчмын ялгааны улмаас санхүүгийн тайланд хүлээн зөвшөөрсөн татвар төлөхийн өмнөх ашгийн дүн нь татварын тайлан дахь татвар ноогдуулах орлогын дүнтэй зөрүүтэй байдаг. Энэ зөрүүг байнгын болон түр зөрүү гэж ангилна.
Байнгын зөрүү. Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартуудын дагуу санхүүгийн тайланд орлого, зардал гэж хүлээн зөвшөөрөх боловч “Аж ахуйн нэгж, байгууллагын орлогын албан татварын хууль”-ийн дагуу татварын тайланд татвар ноогдох орлого эсвэл татвар ноондох орлогоос хасагдах зардал болохгүй зүйлээс үүсэх зөрүүг байнгын зөрүү гэнэ. Тухайлбал, засгийн газрын зээлийн хүүгийн орлого, татвар ноогдуулах орлогын 10%-аас хэтэрсэн зар суртачилгаа, ажиллагсадын сургалт, давтан сургалтын зардал. Байнгын зөрүү нь зөвхөн тайлант үеийн татвар ноогдуулах орлогын дүнг тооцох үед гарах учраас ирээдүйн татвар ноогдох буюу татвараас хасагдах дүнд өөрчлөлт оруулахгүй. Жишээлбэл, татвар ноогдох орлого 350000төгрөг, зар сурталчилгааны зардал 100000 төгрөг байсан. Нягтлан бодох бүртгэлийн зорилгоор ашгийг тооцоход 100000 төгрөгийг хасаж тооцно. Татварын зорилгоор ашгийг тооцоход /350000*0,1/=35000 төгрөгийг хасаж тооцно. Иймээс хойшлогдсон татварын нөлөө үүсэхгүй.
Түр зөрүү. Түр зөрүү гэдэг нь одоогийн ба өмнөх тайлант үеүдийн татвар ноогдох ашгийг тодорхойлохын тулд татварын эрх бүхий байгуулагаас зөвшөөрсөн тухайн хөрөнгөтэй холбоотой бүх хасагдах дүнг хөрөнгийн анхны өртгөөс хассан татварын суурь ба хөрөнгийн анхны өртгөөс хассан татварын суурь ба хөрөнгийн дансны үнэ хоёрын хоорондох зөрүү юм. Жишээлбэл, Хөрөнгийн анхны өртөг 200000төгрөг татварын зорилгоор 10 жил, бүртгэлийн зорилгоор 20 жил ашиглахад эхний жилийн дараа хөрөнгийн татварын суурь болон дансны үнийн хооронд 10000төгрөгийн зөрүү гарна. Түр зөрүүг дотор нь татвар ноогдох түр зөрүү, хасагдах түр зөрүү гэж ангилна.
1. Татвар ноогдох түр зөрүү. Энэ стандартын 16 дугаар зүйлд хөрөнгийн дансны үнэ түүний татварын сууриас илүү байвал татвар ноогдох эдийн засгийн өгөөжийн дүн нь татварын зорилгоор хасагдах дүнгээс их байна гэжээ. Энэ зөрүү нь татвар ноогдох түр зөрүү бөгөөд ирээдүй үед орлогын албан татвар төлөх үүрэг хариуцлага нь хойшлогдсон татварын өр төлбөр болно. Жишээлбэл: Дээрх 200000 төгрөгийн өртөгтэй хөрөнгийн эхний жилийн дансны үнэ 190000 төгрөг. Татварын зорилгоор хуримтлагдсан элэгдэл 20000төгрөг, татварын хувь хэмжээ 15%, бүртгэлийн зорилгоор тооцсон ашиг 100000төгрөг байсан гэж эхний жилд тооцсон бол:
Хөрөнгийн татварын суурь = 200000-20000=180000төгрөг
Татвар ноогдох түр зөрүү = 19000-180000=10000 төгрөг
Хойшлогдсон татварын өглөг = 10000х15%=1500төгрөг
Бүртгэлийн зорилгоор тооцсон татвар 100000*0,15=15000төгрөг
Татварын зорилгоор тооцсон татвар (100000-10000)*0.15=13500 төгрөг
Энэ стандартын 6 дугаар зүйлд татварын зардал нь тайлант үеийн тайлант үеийн болон хойшлогдсон татварын зардлаас бүрдэнэ гэж тодорхойлсон байдаг. Татварын зардлыг дансанд бичиж харуулахад:
ДТ татварын зардал 15000төгрөг
КТ татварын өглөг 13500төгрөг
КТ хойшлогдсон татварын өглөг 1500төгрөг
Энэ түр зөрүүг нь нэг тайлант үеийн нягтлан бодох бүртгэлийн ашигт багтах боловч өөр тайлант үеийн татвар ноогдох ашигт багтах орлого буюу зардалтай холбоотойгоор үүсдэг. Үүнийг цаг хугацааны зөрүү гэж тодорхойлдог. Цаг хугацааны түр зөрүүнд:
- Татвар ноогдуулах орлогыг тодорхойлоход хэрэглэсэн элэгдэл нь нягтлан бодох бүртгэлийн ашиг тодорхойлоход ашигладаг элэгдлээс өөр байх
- Судалгаа хөгжүүлэлтийн өртгийг нягтлан бодох бүртгэлийн ашгийг тодорхойлохдоо ирээдүйн тайлант үеүдэд капиталжуулж хорогдуулж болох боловч татвар ноогдох ашгийг тодорхойлохдоо тэдгээрийг гарсан тайлант үед нь хасна.
2. Хасагдах түр зөрүү. Аж ахуйн нэгжээс нөөц гарч байгаа үед, өр төлбөрийг хүлээн зөвшөөрсөн тайлант үеэс хойшхи тайлангийн хугацааны татвар ноогдох ашгийг тодорхойлон нөөцийн дүн эсвэл зарим хэсгийг хасагдуулж болно. Энэ тохиололд түр зөрүү нь өр төлбөрийн дансны үнэ ба түүний татварын суурийн хоорондох зөрүүгээр илэрхийлэгдэнэ. Иймээс татвар ноогдох ашгийг тодорхойлоход өр төлбөрийн тодорхой хэсгийг хасагдуулахыг зүөвшөөрөх ирээдүйн тайлант үед нөхөгдөх орлогын албан татварын хөрөнгө үүснэ. Жишээлбэл: аж ахуйн нэгж нь бүтээгдэхүүний баталгаат засварын нөөцөд зориулж 100-ын дүнтэй өр төлбөрийг хүлээн зөвшөөрсөн. Татварын зорилгоор аж ахуйн нэгж нэхэмжлэхээр төлбөрийг төлтөл бүтээгдэхүүний баталгаат засварын зардлыг татвар ноогдуулах орлогоос хасахгүй. Татварын хувь хэмжээ 25%
Өр төлбөрийн татварын суурь = 0, хасагдах түр зөрүү = 100-0=100
Хойшлогдсон татварын хөрөнгө =100х25%=25
Татвар ноогдох түр зөрүүгийн тооцоог хасагдах түр зөрүүгийн тооцоотой уялдаатай тайлбар хийх зорилгоор өмнө авсан жишээг өөрчилж тооцоо хийж үзье. Хөрөнгийн анхны өртөг 200000 төгрөг татварын зорилгоор 10 жил бүртгэлийн зорилгоор 5 жил ашиглахад эхний жилийн дараа хөрөнгийн татварын суурь болон дансны үнийн хооронд 20000 төгрөгийн зөрүү гарна. Энэ стандартын 25 дугаар зүйлд хөрөнгийн дансны үнэ нь түүний татварын сууриас бага байвал, зөрүү нь ирээдүйн тайлант үед нөхөгдөх орлогын албан татвартай холбогдох хойшлогдсон татварын хөрөнгийг үүсгэнэ гэж заажээ. Энэ зөрүү нь татвараас хасагдах түр зөрүү бөгөөд ирээдүйд тайлант үед нөхөгдөх орлогын албан татварын нөлөөгөөр хойшлогдсон татварын хөрөнгө болно. Жишээлбэл, дээрх 200000төгрөгийн өртөгтэй хөрөнгийн эхний жилийн дансны үнэ 160000 төгрөг. Татварын зорилгоор хуримтлагдсан элэгдэл 20000төгрөг, татварын хувь хэмжээ 15%. Бүртгэлийн зорилгоор тооцсон ашиг 100000төгрөг байсан гэж эхний жилд тооцсон бол:
Хөрөнгийн татварын суурь = 200000-20000=180000төгрөг
Татвараас хасагдах түр зөрүү = 16000-180000=/-20000/ төгрөг
Хойшлогдсон татварын хөрөнгө = /-20000/х15%=/-3000/төгрөг
Бүртгэлийн зорилгоор тооцсон татвар 100000*0,15=15000төгрөг
Татварын зорилгоор тооцсон татвар (100000+20000)*0.15=18000 төгрөг
Энэ стандартын 27 дугаар зүйлд аж ахуйн нэгж хасагдах түр зөрүүг ашиглаж болох хэмжээний татвар ноогдох ашиг олох магадлалтай байгаа үед хойшлогдсон татварын хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрнө. Хойшлогдсон татварын хөрөнгийн дүнг дансанд бичихдээ:
ДТ татварын зардал 15000төгрөг
КТ татварын өглөг 18000төгрөг
КТ хойшлогдсон татварын хөрөнгө 3000төгрөг
Хойшлогдсон татварын хөрөнгө үүсгэдэг хасагдах түр зөрүүгийн жишээ: тодорхой хөрөнгийг бодит үнэ цэнээр нь бүртгэх буюу татварын зорилгоор ямар нэг адилтгах тохируулах бичилт хийхгүйгээр дахин үнэлж болно.
Үндсэн хөрөнгийн элэгдэлийн түр зөрүү. Энэ тухай татвар ноогдох болон татвараас хасагдах түр зөрүүгийн талаар тодорхой жишээг дээр авч үзсэн. Татварын зөрүүгийн зорилгоор хурдавчилсан элэгдлийн арга хэрэглэж байгаа үед татвар ноогдох түр зөрүү үүсэж, үүний нөлөөгөөр хойшлогдсон татварын өр төлбөр бий болно.
Гадаад валютын ханшийн түр зөрүү. Аж ахуйн нэгжийн үндсэн үйл ажиллагааны салшгүй хэсэг болох гадаад үйл ажиллагааны мөнгөөр илэрхийлээгүй хөрөнгө болон өр төлбөрийг өөрийн орны валютаар бүртгэнэ. Гадаад үйл ажиллагааны татвар ноогдох ашиг буюу татварын алдагдал нь гадаад валютаар тодорхойлогддог тохиолдол валютын ханшийн өөрчлөлтөөс түр зөрүү үүснэ. Ийм түр зөрүү нь тайлагнагчш аж ахуйн нэгжийн гадаад үйл ажиллгаанд оруулсан хөрөнгө оруулалтаас илүү гадаад үйл ажиллагааны өөрийн хөрөнгө ба өр төлбөртэй холбоотой байдаг учир хойшлогдсон татварын өр төлбөрийн үр нөлөө буюу хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрнө.
Хэмжилт. Балансын өдөр хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа татварын хувь хэмжээг ашиглан тайлант үе ба өмнөх тайлант үеийн татварын өр төлбөрийг хэмжих ёстой. Татвар ноогдох орлогын янз бүрийн түвшинд татварын өөр өөр хувь хэмжээ хэрэглэх тохиолдолд түр зөрүүг буцаахаар хүлээгдэж буй тайлант үеийн татвар ноогдох ашигт хэрэглэх дундаж хувь хэмжээг ашиглан хойшлогдсон татварын хөрөнгө ба өр төлбөрийг хэмжинэ.
Толилуулга. Энэ стандартын 69 дүгээр зүйлд татварын хөрөнгө ба татварын өр төлбөрөөс тусад нь толилуулна. Хойшлогдсон татварын хөрөнгө болон өр төлбөрөөс ялгаж бүртгэнэ. Энэ стандартын 70 дугаар зүйлд аж ахуйн нэгж нь санхүүгийн тайланд эргэлтийн ба эргэлтийн бус хөрөнгө болон богино хугацаат өр төлбөр, урт хугацаат өр төлбөр гэж ангилдаг бол хойшлогдсон татварын хөрөнгийг эргэлтийн хөрөнгө гэж ангилах шаардлагагүй.
Энэ стандартын 79-80 дугаар зүйлд татварын зардалын гол бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг тус тусад нь тодруулах ёстой ба үүнд дараах зүйлс хамрагдана.
1. Тайлант үеийн татварын зардал
2. Өмнөх үеийн татварын тайлант үеийн татварт хүлээн зөвшөрсөн аливаа тохируулсан бичилт
3. Түр зөрүү үүссэн болон буцааж бичсэн хойшлогдсон татварын зарлын дүн
4. Татварын хувь хэмжээнд орсон өөрчлөлт буюу шинэ татвар ноогдуулалттай холбогдох хойшлогдсон татварын зардлын дүн
5. Хойшлогдсон татварын хөрөнгөийг бууруулах дансны бичилт, өмнө тайлант үеийн бууруулах бичилтийн буцаалтаас үүссэн хойшлогдсон татварын зардал
6. Зөвшөөрөгдсөн сонголтот аргаар тайлант үеийн цэвэр ашиг буюу алдагдлын тодорхойлоход хамрах нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт болон суурь алдаатай холбогдох татварын зардлын дүн.
No comments:
Post a Comment